Wie erft wat bij overlijden?

Er is iemand overleden. Misschien zat het er al een tijdje aan te komen, misschien kwam het als donderslag bij de heldere hemel… Het zal je altijd raken. Je kunt nu eenmaal niet wennen aan het afscheid nemen van een dierbare. Maar naast het verdriet zijn er ook nog een heleboel juridische consequenties verbonden aan iemands overlijden. Een hele belangrijke hierin is ‘het testament’. Je hoort meer dan eens dat er (familie)ruzies ontstaan over wie wat erft bij overlijden. Daarom willen we in dit artikel al iets meer duidelijkheid scheppen rondom dit onderwerp. Zodat jij en andere nabestaanden aanspraak kunnen maken op een (deel) van de erfenis.

Wat is een erfenis?

Een erfenis is hetgeen een overledene nalaat. De erfenis bestaat zowel uit de bezittingen als ook de schulden. Dus reken jezelf niet te snel rijk met een erfenis: misschien wordt je wel met een schuld opgezadeld! Overigens is het ook de vraag of jij ‘erfgenaam’ bent. Dat zijn namelijk personen of instellingen die spullen en of geld krijgen. Er zijn twee manieren waarop de erfenis is geregeld. Beide manieren zullen we hieronder kort aanstippen en later in dit artikel verder uitleggen:

1. Erfenis volgens het testament (zie: wie erft wat bij overlijden mét testament)
2. Erfenis volgens het versterfrecht (zie: wie erft wat bij overlijden zónder testament)

Wie erft wat bij overlijden mét testament?

In de meeste gevallen zal er een testament zijn opgemaakt. Dat is een notariële akte die is vastgesteld om het nalatenschap van de erfenis te bepalen. Hierin kan een persoon specifiek aangeven wie er wel iets erft, en wie er niet iets erft. Het testament geeft dus een overzicht van de erfgenamen. Hieronder beschrijven we nog enkele specifieke onderdelen van het testament:

Testament wijkt af van standaard wetten

De wet heeft een aantal regels en wetten vastgelegd wat betreft erfrecht en nalatenschap. Als je overlijdt zonder testament, wordt de erfenis automatisch verdeeld. Veel mensen kunnen zich echter niet (volledig) vinden in deze verdeling en kiezen er daarom voor om zelf een testament op te stellen. Hiermee kan als het ware afgeweken worden van de ‘standaard regels’.

Een belangrijke ‘afwijking’ is dat niet-bloedverwanten, waaronder schoonzussen, zwagers, aangetrouwde kinderen en/of stiefkinderen in het testament kunnen worden opgenomen. Volgens de ‘reguliere erfwet’ kan dat niet, omdat alleen familie aanspraak maakt. Daar lees je later in dit artikel meer over.

Testament kan ook ‘spullen’ bevatten

Je hebt in je leven veel meer dan een bankrekening. wat dacht je van het huis, de meubels of de auto? In het testament kan je per ‘object’ aangeven naar wie deze gaat. Dat kun je doen door middel van een legaat, zoals dat juridisch heet. Als de initiatiefnemer van het testament eenmaal is overleden, zijn de erfgenamen verplicht om de erfenis te verdelen zoals het is vastgesteld. Er kan dus niet onderling ‘geruild’ worden.

Testament bepaalt over de voogdij

Wie moet er voor de kinderen zorgen als jij bent overleden? Dat kun je laten vaststellen in een testament. Hierin wordt bepaald wie de voogdij krijgt. Dit kunnen meerdere mensen zijn, dus het kan gebeuren dat jij samen met anderen de voogdij over een of meerdere kinderen ‘erft’.

Waar laat je een testament opstellen?

Waarschijnlijk is dit geen nieuwe informatie voor je, maar een testament laat je opstellen bij een notaris. Dat is de enige manier waarop het testament daadwerkelijk van kracht is. Vervolgens schrijft de notaris het testament in het Centraal Testamentenregister. Heb je al een keer een testament geschreven maar is dat al enkele jaren geleden? Zijn er inmiddels dingen veranderd in je vermogen, relaties o.i.d.? Dan is het verstandig om het testament te herzien. Ook dit kan bij de notaris.

Samenvatting: wie erft wat bij overlijden zónder testament (versterfrecht)?

Hoewel je vanaf je 16e een testament kan laten opstellen, is dat niet iets waar veel jonge mensen over na denken. De dood is iets waar we nog lang niet aan willen denken en zo’n testament is veel te confronterend. Daarom komt eht geregeld voor dat iemand overlijdt nog vóórdat hij of zij een testament heeft laten opstellen. Maar wat gebeurt er dan met het geld en/of schulden? Die worden verdeeld over vier groepen uit het erfrecht. Eerst maakt de eerste groep aanspraak op de erfenis. Mochten er geen nabestaanden in deze groep zitten, dan verschuift de erfenis door naar de tweede groep. En zo verder. Hieronder zullen we de groepen toelichten:

De erfgenamen bij overlijden zonder testament:

1. Groep 1: dit is het directe gezin van de overledene. Specifiek de echtgenoot of echtgenote (niet van tafel en bed gescheiden). Uiteraard behoren kinderen en eventuele kleinkinderen ook tot de eerste groep uit het erfrecht.
2. Groep 2: de tweede groep erfgenamen bestaat uit familie die niet deel uitmaakt van het hierboven beschreven gezinsleven. Denk hierbij aan ouders, broers en zussen. Als die er niet zijn, worden ooms en tantes erfgenamen. Pas daarna zijn de neven en de nichten aan de buurt.
3. Groep 3: dat is de familie die nog één relatie verder weg staat dan het gezin, ouders, broers, zussen, ooms, tantes en neven en nichten. Tot deze groep behoren de grootouders, gevolgd door de oudooms en oudtantes en achtereenvolgens gevolgd door achterneven en achternichten.
4. Groep 4: tot de vierde en laatste groep behoren de grootouders. In de praktijk komt het bijna nooit voor dat de grootouders de enige levende erfgenamen blijken te zijn.

Kortom: alleen familie maakt aanspraak op de erfenis

Zoals bovenstaande groepen laten zien, kunnen alleen familieleden aanspraak maken op een erfenis. Dat is in het nieuwe erfrecht vastgelegd. Hiervoor is een familierechtelijke relatie vereist. Dus niet per se een biologische relatie! Dat wil zeggen dat een niet-biologische vader die een kind erkend heeft, ook aanspraak maakt op de erfenis (of andersom). Want daar is sprake van een juridische familierelatie.

Uitzondering met testamentair erfrecht

Zoals eerder onder ‘Wat is een testament’ ook is uitgelegd, kun je met een testament erfenis toewijzen aan niet-familieleden. Denk hierbij aan goede vrienden, een stichting, een goed doel of een andere erfgenaam naar keuze. Ben je als onterfde echtgenoot, geregistreerd partner of kind uit het testament gehaald? Dan zijn er bepaalde wettelijke rechten beschikbaar. Informeer bij een jurist naar de details hiervan.

Meer uitleg over het versterfrecht

De vorige alinea’s zetten kort uit een hoe het werkt bij het overlijden met testament en het overlijden zonder testament. De samenvatting van het overlijden zonder testament is misschien een beetje abstract en niet zo eenvoudig toe te passen op je eigen, persoonlijke situatie. Daarom zetten we voor de verduidelijking nog enkele voorbeeld situaties voor je op een rij:

Alleenstaand echtpaar

Daaronder verstaan wij mensen die gehuwd zijn of die een geregistreerd partnerschap hebben. Die bovendien geen kinderen hebben. In deze specifieke situatie erft de echtgenoot de volledige erfenis.

Echtpaar met kinderen

Bij een echtpaar (gehuwd of geregistreerd partnerschap) met kinderen, wordt het verhaal iets ingewikkelder. Maar nog steeds zijn er hele duidelijke regels. Het is namelijk zo dat de volledige erfenis gaat naar de langstlevende echtgenoot/geregistreerd partner. Dus stel je voor dat Jan overlijdt, dan erft zijn vrouw Marie alles. Ookal hebben Jan en Marie samen 3 kinderen. Dat betekent dat Jan’s erfenis bestaat uit 4 erfgenamen, dus ook vier gelijkwaardige delen van de erfenis. In eerste instantie gaan alle delen (dus de volledige erfenis) naar Marie. Pas als zij overlijdt, kunnen de kinderen elk aanspraak maken op 1/4e van de erfenis. Marie had in de jaren voor haar overlijden dus een ‘schuld’ bij de kinderen.

Ongehuwd/ ongeregistreerd met kinderen

Als je niet getrouwd bent met je partner, noch een geregistreerd partnerschap hebt, dan gaat de volledige erfenis naar de kinderen. Elk krijgt een gelijk deel. Daarna komen de kleinkinderen (kinderen van de kinderen) aan de beurt, maar pas als de vader of moeder is overleden. Deze term heet ‘plaatsvervulling’. Hier kun je meer over opzoeken als je denkt dat dit op jouw situatie van toepassing is.

Wat gebeurt er als een erfgenaam al is overleden?

Stel je voor: er is een testament waarin iemand is benoemd tot erfgenaam. Maar dan komen jullie tot de conclusie dat deze erfgenaam zelf al is overleden! Hoe wordt de juridische constructie dan? Normaal gesproken wordt een erfenis nagelaten aan een erfgenaam. Als deze is overleden, wordt de erfenis nagelaten aan diens erfgenamen. Dat wordt plaatsvervulling genoemd. Plaatsvervulling geschiedt tot in de zesde plaats. Let op: schoonfamilie komt niet in aanmerking voor deze constructie. Zij kunnen alleen iets erven via een testament.

Dit artikel is geschreven door Anne von Gleich

Anne is freelance tekstschrijver en content marketeer bij Sans Plus. Met oog voor detail en hart voor de doelgroep brengt ze elk verhaal tot leven.

Website LinkedIn